Waar is Hitler de verdwenen Führer stierf hij door een kogel?

Dat Adolf Hitler op 30 april 1945 zelfmoord pleegde in zijn ondergrondse bunker in het belegerde Berlijn is algemeen bekend. Toch gaan er al tijden ontsnappingstheorieën en beweringen rond. Volgens deze geruchten overleefde Hitler de oorlog en leidde hij na de oorlog elders een verborgen leven, in Zuid-Amerika bijvoorbeeld of op Antarctica.

Sinds enkele jaren zijn dergelijke theorieën weer erg populair, vooral na een omstreden onderzoek van een aan Hitler toegeschreven stuk schedel. In zijn onlangs verschenen boek Waar is Hitler? (ASP) scheidt VRT-journalist en skepticus Tim Trachet de feiten van de fictie en leert hij lezers kritisch te kijken naar de talloze ontsnappingstheorieën. Naar aanleiding van de verschijning van zijn boek stelden we de auteur een aantal vragen:

Fascinatie is wat overdreven. Ik vond het opvallend dat de laatste jaren steeds meer speculaties daarover circuleerden. Echt gefascineerd was ik alleen als kind. Toen deden er al verhalen de ronde dat Hitler was ontsnapt en ergens een verborgen leven leidde. Dat was in een tijd dat Hitler, mocht hij inderdaad nog geleefd hebben, nog geen tachtig jaar oud zou zijn geweest. Naarmate de tijd vorderde kon men steeds moeilijker aannemen dat hij nog in leven zou zijn. De belangstelling ebde weg. Maar sinds de eeuwwisseling leefden de geruchten opnieuw op. Allicht speelde het internet daar een rol in. Plus de heisa in 2009 rond het stuk schedel dat aan Hitler zou hebben toebehoord. Dat vormde de kern van de tv-documentaire van Mistery Quest dat hij de oorlog overleefd zou hebben.

Waarom besloot u een boek te schrijven over ‘de valse speurtocht naar een verdwenen Führer’?
“Ik vond dat er maar weinig kritisch gereageerd werd op dit soort beweringen. Terwijl er heel wat onzin in te vinden is. Ik hou me al lang bezig met pseudowetenschap. Ik ben trouwens actief in SKEPP (de Vlaamse tegenhanger van de Stichting Skepsis). En omdat geschiedenis mij zeer boeit, heb ik mij al eerder gebogen over dergelijke theorieën in de geschiedenis. De ontkenning van de holocaust bijvoorbeeld, of de beweringen dat ‘Lodewijk XVII’, de zoon van de onthoofde koning Lodewijk XVI, de Franse Revolutie heeft overleefd. De ontsnappingstheorieën lijken daar op.

Sinds wanneer gaan er eigenlijk geruchten rond over een ontsnapping van Hitler?
“Toen Hitlers dood door de Duitse radio werd bekendgemaakt, hebben alle media, ook in de geallieerde landen, dat nieuws zonder aarzelen overgenomen. Maar iets meer dan een maand later, op 9 juni 1945, maakte maarschalk Zjoekov, die de Sovjetlegers had aangevoerd bij de verovering van Berlijn, bekend dat er geen zekerheid was over Hitlers lot.

We weten nu dat Russen al heel snel bewijzen van Hitlers dood vonden, maar op bevel van Stalin is dat geheim gehouden. De Sovjetdictator wilde blijkbaar de indruk geven dat de westerse mogendheden hem hadden laten ontsnappen. Ironisch genoeg was Stalin zelf een van de allereersten die Hitlers dood had vernomen, en zelfs hij lijkt toen niet getwijfeld te hebben.

Waarom zijn de overlevingstheorieën zo ‘populair’?
“Hitler zelf is zeer populair, tenminste als mediafiguur. Het aantal boeken dat over hem is verschenen, is niet te tellen. Op de televisie halen uitzendingen over Hitler hogere kijkcijfers dan over om het even welke andere dictator. Zelfs het aantal aan hem gewijde artikelen op “Historiek” is indrukwekkend. Over elk aspect van hem is wel iets geschreven. Op Wikipedia vind je de biografie van zowat elke figuur die iets in Hitlers leven betekende, van elke plaats waar hij verbleef…

Het vermoeden alleen al dat Hitler op het einde van de oorlog ontsnapt kan zijn, is dus een goede aanleiding voor lucratieve publicaties en tv-producties, ook al wordt er daarbij heel wat gespeculeerd of verzonnen. Daarnaast heb je nu ook de sociale media, waar het onderwerp veel aandacht krijgt, zeker omdat je er complottheorieën aan kan vastkoppelen. Er wordt vaak beweerd dat de geallieerde geheime diensten op de hoogte waren van Hitlers ontsnapping.

Hoe zeker is het feitelijk gezien wat u betreft dat Hitler inderdaad zelfmoord pleegde in Berlijn?
“Er zijn meer dan voldoende bewijzen dat het inderdaad zo gegaan is. Ten eerste zijn er de getuigenissen van diegenen die in de buurt waren toen hij zich het leven benam, die hem dood hebben gezien of de verbranding van zijn lichaam meemaakten. Enkelen onder hen zijn jarenlang zeer hard ondervraagd in Sovjet-gevangenissen en hebben nooit iets anders beweerd dan dat hij dood was.

Bovendien hebben de Russen al heel snel overblijfselen van Hitler gevonden, waaronder een stuk onderkaak met tandprothesen. Zowel de assistente van Hitlers tandarts als de tandtechnicus die de prothesen maakte, herkenden dat fragment. Bijkomend onderzoek aan de tanden, die in Moskou worden bewaard, hebben dat nog bevestigd. Zo is aangetoond dat de bezitter van de tanden al jaren geen vlees at…

Daarbij komt nog dat Hitler acht dagen voor zijn dood duidelijk aan zijn entourage liet weten dat hij tot het bittere einde in Berlijn wilde blijven en zich dan het leven wilde benemen.

Had Hitler eerder al gehint op een mogelijke zelfmoord?
“Jazeker. Begin 1945 zei hij dat, na de mislukking van het Ardennenoffensief. Dat was voor Hitler de laatste hoop geweest om de oorlog nog een voor hem gunstige wending te geven. Maar hij had al meermalen gesuggereerd dat hij bij een nederlaag zou vechten tot de laatste kogel… en dat die laatste kogel voor hem zou zijn. Hitler zei zelf dat hij altijd ‘va banque’ speelde: of de overwinning of de totale nederlaag. Voor hem was er geen leven na de nederlaag mogelijk. En hij wilde zeker niet in handen van de vijand vallen, niet levend en ook niet dood, want zijn lichaam moest verdwijnen.

En schoot hij zich nou door het hoofd of nam hij, zoals ook wel beweerd, mogelijk een gifcapsule in?
“Het is zo goed als zeker dat Hitler met zijn eigen pistool een kogel in zijn rechterslaap afvuurde. Dat blijkt uit de getuigenissen van diegenen die dat meteen na zijn dood konden vaststellen (Hitler en Eva Braun waren alleen toen ze samen zelfmoord pleegden). Zijn hoofd was bebloed, er lag bloed onder hem en er is achteraf ook bloed gevonden op de bank waarop hij zat.

Eén overlevende van de Führerbunker heeft beweerd dat Hitler vergif had ingenomen, maar het zijn vooral Russische bronnen die deze stelling ondersteunen. Die wilden suggereren dat hij te laf of te zwak zou zijn geweest om zichzelf dood te schieten. Hitler was in elk geval in het bezit van ampullen met cyaankali en Eva Braun heeft er zeker een ingenomen om samen met hem haar leven te beëindigen.

Er is ook gezegd dat Hitler tegelijk een gifampul nam en zich door het hoofd schoot. Maar je kan maar door één oorzaak sterven! Als het gif gewerkt had, dan ging dat zo snel dat Hitler niet de tijd zou hebben gehad om de schieten.

Wat gebeurde er met het stoffelijk overschot van Eva Braun en Adolf Hitler?
“De lijken zijn meteen na hun dood in de tuin van de Rijkskanselarij verbrand met grote hoeveelheden benzine. Wat ervan overbleef, werd ter plekke begraven. Enkele dagen later heeft een speciale eenheid van de Sovjet-contraspionagedienst de resten opgegraven. Ze werden onderzocht en geïdentificeerd door een patholoog van het Rode Leger, samen met de lijken van propagandaleider Goebbels, zijn vrouw en zijn zes kinderen en dat van generaal Krebs, die allemaal in dezelfde buurt waren aangetroffen.

Al die menselijke resten werden daarna door de Russische geheime diensten begraven en enkele keren opgegraven om weer elders te worden begraven in de toenmalige Sovjet-bezettingszone in Duitsland. Uiteindelijk werden ze in 1970 tot as verbrand en werd de as in de Elbe gegooid. Dat alles gebeurde in het grootste geheim en raakte pas bekend na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.

Waarom besloten Goebbels en Bormann de dood van Hitler geheim te houden?
“Goebbels wilde blijkbaar dat de – totaal zinloze – strijd om Berlijn werd voortgezet en wou de troepen die vochten niet ontmoedigen door het overlijden van Hitler bekend te maken. Wat Bormann betreft, die had een grote macht doordat hij in naam van de Führer bevelen kon uitvaardigen. Hij is dat blijven doen in de uren na Hitlers dood.

Zijn dood raakte wereldkundig toen Radio Hamburg – de laatste Duitse radiozender die nog in nazihanden was – in de avond van 1 mei 1945 bekendmaakte dat hij diezelfde dag in de strijd om Berlijn was “gevallen”. Dat klopte dus niet, want hij had de dag ervoor zelfmoord gepleegd. Grootadmiraal Karl Dönitz, die tot Hitlers opvolger was benoemd, had enkele uren daarvoor door een gecodeerd radiobericht zijn overlijden vernomen.

Pas op 9 juni gaf maarschalk Zjoekov bijzonderheden over Hitlers verblijf in de Führerbunker, maar zaaide zoals gezegd meteen twijfels over zijn lot. De Britse historicus Hugh Trevor-Roper heeft toen in opdracht van de Britse en Amerikaanse inlichtingendiensten een onderzoek ingesteld waarbij hij enkele overlevenden uit Hitlers entourage kon ondervragen. Trevor-Ropers rapport, dat de basis zou vormen voor zijn boek The Last Days of Hitler, beschreef tot in de details hoe Hitlers dood verlopen was. Aan die versie is later niet veel meer veranderd.

Het heeft echter nog jaren geduurd alvorens de voornaamste getuigen van Hitlers dood dit alles openlijk bevestigden en nog veel langer voordat er duidelijkheid was over wat er met zijn stoffelijk overschot was gebeurd. Om alle twijfels die er waren te begrijpen, moet je niet alleen uitleggen wat we nu over Hitler weten, maar ook hoe en wanneer die informatie bekend is geraakt. Aan die context heb ik in mijn boek veel aandacht besteed.

In 1952 begon in Berchtesgaden een proces over de dood van Hitler. Waar draaide die zaak om?
“Het ging om een civiele procedure om Hitler dood te laten verklaren. Er bestond immers geen overlijdensakte van hem. Zolang zijn dood niet formeel was vastgesteld, kon er geen beslissing vallen over zijn privé-eigendommen. Hitler had erfgenamen, maar het proces was ingespannen door de Oostenrijkse staat die beslag had gelegd op zijn bezittingen in Oostenrijk.

Het proces was op zich interessant omdat bijna alle nog levende getuigen er verschenen om Hitlers dood te bewijzen.

De laatste jaren gaan er weer veel nieuwe verhalen over Hitler rond. Centraal staat vaak een verkoold stuk schedel uit een voormalig Sovjet-archief. Het schedelfragment, volgens het archief afkomstig van Hitler, zou hard bewijs voor de zelfmoord zijn, maar vormde later opvallend genoeg juist de aanleiding voor allerlei nieuwe ontsnappingsverhalen. Hoe zat dat?
“Het schedelfragment zou een jaar na Hitlers dood zijn gevonden op de plaats waar eerder zijn lichaam was opgegraven. Het fragment vertoont een kogelgat. Later is gebleken dat de kogel die het gat veroorzaakte er langs de bovenkant is uitgekomen. Dat stemt dus overeen met de manier waarop Hitler zich door het hoofd had geschoten.

In 2009 zorgde een uitzending van Mistery Quest voor sensatie. Het fragment was door een Amerikaans expert in Moskou onderzocht en volgens hem ging het om een schedel van een vrouw tussen de 20 en de 40. Dat zou zijn bevestigd door DNA-onderzoek.

Maar er is heel wat onduidelijkheid rond dat onderzoek. De Russische autoriteiten trekken de conclusies in twijfel. Nu zijn de Russische autoriteiten niet altijd betrouwbaar, maar is Mystery Quest dat wel? Dat is een reeks op History Channel die aandacht besteedt aan de Bermudadriehoek, buitenaardse bezoekers, Atlantis… Allemaal onderwerpen vol onzin en sensatie.

Hoe dan ook begrijp ik niet waarom dat onderzoek in twijfel zou trekken dat Hitler op 30 april 1945 in Berlijn is gestorven. Zelfs als de schedel niet van Hitler is, neemt dat niets weg van het bewijsmateriaal dat al veel eerder bekend was. De Russen hebben het bestaan van het schedelfragment pas in 2000 openbaar gemaakt, niet als ‘bewijs’, maar eerder als een soort trofee.

“Eigenlijk nogal saai en hoe dan ook ongeloofwaardig. Het is een soort cold case politiereeks waarbij speurders op zoek gaan naar Hitler, alsof hij een voortvluchtige misdadiger is. Ze volgen daarbij alle mogelijke sporen en aanwijzingen. Dat leidt hen naar diverse landen in Zuid-Amerika. Op al die plekken wordt op sensationele toon aangekondigd dat Hitler daar geweest had kunnen zijn. Maar echte bewijzen daarvoor vinden ze natuurlijk niet.

Bovendien ontbreekt het in de reeks aan een centrale thesis, een theorie over wat er precies met Hitler gebeurde. In plaats daarvan worden alle ‘aanwijzingen’ op één hoop gegooid. Hitler is gesignaleerd op heel wat plaatsen, in Argentinië, Brazilië, Paraguay, Colombia, Spanje (de Zuidpool wordt buiten beschouwing gelaten). De ‘speurders’ gaan die plaatsen bezoeken, maar concluderen nooit dat de ene plek meer of minder waarschijnlijk was dan de andere.

Maar het ergst van al is natuurlijk dat in de reeks heel wat feiten worden verzwegen of verdraaid om toch maar de indruk te geven dat Hitler ontsnapt kon zijn.

Hielke Roos